Instytucja użytkowania sprawia wrażenie nieco zapomnianej i niezbyt rozpowszechnionej w obrocie prawnym. Tradycyjnie przyjęło się, że użytkowanie dotyczy nieruchomości i że jest to instytucja stosowana w warunkach gospodarowania ziemią rolną. Co ciekawe, przedmiotem użytkowania mogą być również prawa, o czym przesądza treść art. 265 Kodeksu Cywilnego. Dzięki temu możliwe jest ustanowienie użytkowania na akcjach Prostej Spółki Akcyjnej. W dzisiejszym wpisie postaram się krótko przedstawić instytucję użytkowania, pokazując przy okazji praktyczne sposoby wykorzystania użytkowania akcji Prostej Spółki Akcyjnej.

Użytkowanie – czym jest

Użytkowanie jest ograniczonym prawem rzeczowym, które jest uregulowane w przepisach księgi II Kodeksu Cywilnego. Najprościej mówiąc to prawo, które daje uprawnionemu pewne uprawnienia w stosunku do rzeczy obciążonej takim ograniczonym prawem rzeczowym. Do ograniczonych praw rzeczowych możemy zaliczyć – obok wspomnianego wcześniej użytkowania, również zastaw i hipotekę. Każde z tych praw jest inne w swej treści i zakresie, w jakim obciąża rzecz nadając jednocześnie prawa uprawnionemu. Użytkowanie jest najszerszym ograniczonym prawem rzeczowym. Treścią użytkowania jest korzystanie z rzeczy (użytkowanie rzeczy) oraz pobieranie pożytków z rzeczy obciążonej użytkowaniem.

Użytkowanie – jak powstało

Użytkowanie to jedno z najstarszych praw jakie znamy. Instytucję użytkowania odnajdujemy już w prawodawstwie starożytnego Rzymu, gdzie użytkowanie funkcjonowało pod łacińską nazwą ususfructus. Ta łacińska nazwa została tutaj wspomniana, bo bardzo dobrze oddaje czym użytkowanie jest, i jakie zapewnia uprawnienia użytkownikowi. Usus znaczy tyle co – korzystać a fructus – pobierać „owoce”, czyli mówiąc jaśniej, pożytki. Jak widać, treść prawa użytkowania nie zmieniła się zbytnio od czasów antycznych. W dawnych czasach użytkowanie było wykorzystywane do nadawania ziemi określonym osobom do korzystania i pobierania z niej pożytków. Taka ziemia mogła być nagrodą za zasługi użytkownika. Co ważne, użytkowanie mogło być (i do dzisiaj może być) nieodpłatne lub odpłatne. Dlatego też użytkowanie mogło również pełnić funkcję podobną do dzierżawy. W literaturze wskazuje się również na funkcję alimentacyjną użytkowania. Prawo użytkowania można w tym kontekście wykorzystać jako prawo zapewniające dożywotnie mieszkanie i utrzymanie osobie, która przenosi na swoje dzieci (lub inną osobę) własność nieruchomości.

Użytkowanie akcji Prostej Spółki Akcyjnej – czy jest możliwe?

Oprócz rzeczy ruchomych i nieruchomości, przedmiotem użytkowania mogą być również prawa, a w tym prawa z papierów wartościowych. Nie budzi zatem wątpliwości fakt, że akcje, w tym akcje prostej spółki akcyjnej, mogą zostać obciążone użytkowaniem lub zastawem. W przypadku obciążenia akcji Prostej Spółki Akcyjnej użytkowaniem, uprawniony użytkownik będzie mógł wykonywać prawa z akcji. Będzie też uprawniony do pożytków, jakie powstają w związku z posiadaniem akcji (dywidendy). Zakres uprawnień użytkownika może być zmieniony wolą stron umowy użytkowania.

Użytkowanie akcji Prostej Spółki Akcyjnej – jak je wykorzystać w praktyce?

Użytkowanie jest bardzo elastyczną instytucją prawną. Daje wiele możliwości zarówno użytkownikowi jak i posiadaczowi rzeczy (prawa) obciążonego użytkowaniem. Z perspektywy właściciela akcji, należy wskazać, że użytkownik uprawniony do wykonywania praw korporacyjnych z akcji, może zadbać o interesy akcjonariusza. W sytuacji bowiem, gdyby akcjonariusz nie mógł lub nie chciał samodzielnie wykonywać tych praw. Użytkowanie akcji można też wykorzystać jako formę sprawowania zarządu nad majątkiem rodzinnym. Łatwo wyobrazić sobie sytuację sukcesji w firmie, gdzie w ramach spadkobrania akcje przypadają kilku spadkobiercom, często z różnym zapatrywaniem na sytuację firmy i jej perspektywy. Aby dziedziczenie nie rozsadziło firmy od środka, właściciel akcji może, w ramach planowania sukcesji, ustanowić użytkowanie swoich akcji na rzecz jednego ze spadkobierców, który będzie „zarządzał” powierzonymi mu do używania akcjami wykonując prawa korporacyjne z akcji. Co istotne takie ustanowienie użytkowanie nie wpływa na ustawowy (lub testamentowy) porządek dziedziczenia. Pozwala to oderwać zarząd akcjami od własności akcji i prowadzi do sytuacji że udziałowcami będą wszyscy spadkobiercy a prawa z akcji może wykonywać tylko ten, który najlepiej wypełni rolę sukcesora biznesu.